Brejnevi öldürmək cəhdi

İlyin sayılı saniyələr ərzində iki tapançadakı 16 güllədən 11-ni ata bilir

1969-cu il yanvarın 22-də sovet vətəndaşları Mərkəzi televiziya yayımlanan canlı reportaja baxırdılar. Moskvada iki kosmik gəminin – “Soyuz-4” və “Soyuz-5” heyətlərinin təntənəli qarşılanması mərasimi keçirilirdi. Həmin gəmilərin uçuşunun uğurla başa çatmasına xüsusi önəm verilməsi səbəbsiz deyildi.

Həmin ərəfədə sovet kosmonavtikası müəyyən durğunluq yaşayırdı. 1965-ci ilin martında kosmonavt Aleksey Leonov (“Vosxod-2”) dünyada ilk dəfə açıq kosmosa çıxdı. Amma müəyyən texniki nöqsanlarını və planlaşdırılan işlərlə bağlı perspektivsizliyini nəzərə alaraq “Vosxod” gəmilərindən imtina etmək, “Soyuz” gəmilərinin hazırlanmasını gözləmək qərara alındı.

Nəticədə pilotlu uçuşlarda iki ildən çox fasilə yarandı. Həmin dövrdə isə amerikalılar “Gemini” proqramı çərçivəsində 10 pilotlu uçuş həyata keçirdilər və o vaxta qədər sovet kosmonavtlarına məxsus olan bir sıra rekordları təzələdilər. 1967-ci il başlayanda ABŞ astronavtlarının sayı sovet kosmonavtlarından artıq iki dəfə çox idi.

Sovetlərin ən uzunmüddətli uçuşu (“Vostok-5“, Valeri Bıkovski) 4 sutka 22 saat 56 dəqiqə sürmüşdü. Amerikalılar bunu əvvəlcə 7 gün 22 saat 55 dəqiqəyə (“Gemini-5”, Qordon Kuper və Çarlz Konrad”, daha sonra isə 13 gün 18 saat 35 dəqiqəyə (“Gemini-7” Frenk Borman, Ceyms Lovell) qədər artırdılar.

Əgər Leonov cəmi 12 dəqiqə açıq kosmosda olmuşdusa, Yucin Sernan (“Gemini-9A”, Tomas Stafford ilə birikdə) 2 saat 8 dəqiqə oldu. Amerikalıların bir nailiyyəti xüsusilə önəmli idi: 1966-cı il martın 16-da iki kosmik aparatın – pilotlu “Gemini-8” (heyət: Nil Armstronq və Devid Skott) və pilotsuz “Agena-VIII” aparatlarının kosmosda birləşməsini həyata keçirdilər. Cəmi dörd ay sonra “Gemini-10” (Con Yanq və Maykl Kollinz) bu nailiyyəti yenidən təkrar etdi.

Kosmik uçuşlar lap əvvəldən SSRİ və Amerika arasında rəqabətə çevrildiyindən və prestij məsələsi olduğundan, sovet rəhbərliyi, əlbəttə, bu baş verənlərdən məmnun deyildi və pilotlu uçuşların bərpasını tələb edirdi. Bu tələsdirmənin rolu var idi, ya yox, amma “Soyuz” modelli kosmik gəminin ilk uçuşu faciə ilə yekunlaşdı.

1967-ci ilin aprelində nəzərdə tutulan plana görə, “Soyuz-1” (Vladimir Komarov) və “Soyuz-2” (Valeri Bıkovski, Aleksey Yeliseyev və Yevgeni Xrunov) gəmiləri bir-birinin ardınca kosmosa uçmalı və orada dünyada ilk dəfə olaraq iki pilotlu gəminin birləşməsini həyata keçirilməli idilər. Bundan sonra Yeliseyev və Xrunov öz gəmilərini tərk edərək birincisinə keçəcək və onunla Yerə qayıdacaqdılar.

Amma “Soyuz-1” uçuşa başlayandan problemlə üzləşdi. Günəş batareyaları panellərinin ikisindən biri açılmadı və aparat elektrik enerjisi ilə tam təchiz olunmadı. Dünyada kosmosa ikinci dəfə uçan ilk adam olan Vladimir Komarovun cəhdləri nəticə vermədikdə, uçuşu erkən yekunlaşdırmaq və “Soyuz-2”-ni göndərməmək qərara alındı. Amma geri qayıdan zaman naməlum səbəblərdən əsas paraşüt açılmadığından eniş aparatı böyük sürətlə yerə çırpıldı və Komarov həlak oldu.

Bundan sonra pilotlu uçuşlar daha ilyarım təxirə salındı. 1968-ci ilin oktyabrında bərpa edilən uçuşun məqsədi bir qədər dəyişdirildi. “Soyuz-2” gəmisi pilotsuz uçacaqdı, bir gün sonra qalxacaq pilotlu (Georgi Bereqovoy) “Soyuz-3” gəmisi isə kosmosda ona birləşəcəkdi. Amma həm texniki nöqsanlar, həm də kosmonavtın səhvi ucbatından birləşmə alınmadı.

Əvəzində üç ay sonra hər şey istənilən kimi baş tutdu, həm də daha əvvəlki plana qayıtmaqla. Yanvarın 14-də “Soyuz-4” (Vladimir Şatalov), ertəsi gün isə “Soyuz-5” gəmiləri (Boris Volınov Aleksey Yeliseyev və Yevgeni Xrunov) kosmosa qalxdılar. Yanvarın 16-da UTC vaxtı ilə 08.20-də iki gəminin birləşməsi baş verdi. Yeliseyev və Xrunov açıq kosmos vasitəsilə “Soyuz-4”-ə keçdilər. Bir gün sonra “Soyuz-4”, ertəsi gün isə “Soyuz-5” yerə qayıtdı.

Bununla da dünyada bir neçə ilkə imza atıldı. İlk dəfə iki pilotlu aparat kosmosda birləşdi, ilk dəfə 4 kosmonavtın olduğu orbital stansiya yaradıldı, ilk dəfə kosmosa bir aparatda qalxıb, başqa aparatda enmək baş verdi. Leonovun uçuşundan sonrakı 4 ilə yaxın müddətdə yalnız amerikalıların nailiyyətlərini izləyən SSRİ, nəhayət, daha bir yeniliyə imza atmışdı.

Təsadüfi deyildi ki, sovet rəhbərliyi bu uğuru layiqincə qeyd etmək qərarına gəldi. Yanvarın 22-də Moskvada təntənəli keçid və qəbul mərasimi planlaşdırılırdı, Kremlin qurultaylar sarayında böyük toplantı keçiriləcək, kosmonavtlara ali dövlət təltifləri verləcəkdi. Mərkəzi televiziya da kosmonavtların təntənəli keçidini canlı göstərirdi.

Amma qəfildən yayın kəsildi. Nəsə ciddi hadisənin baş verdiyi şübhəsiz idi və bunu tam gizlətmək mümkün deyildi. Çünki canlı yayından əlavə, küçələrdə də xeyli adam kosmonavtların pişvazına çıxmışdı. Ertəsi gün TASS agentliyi məlumat yayaraq kosmonavtlara atəş açıldığını bildirdi. Qərb mətbuatı isə hədəfinin sovet rəhbəri Brejnev olduğunu iddia edirdi. Əslində TASS da, Qərb mətbuatı da haqlı idi. Hədəf Brejnev idi, amma səhvən kosmonavtlara atəş açılmışdı. Atəş açan ordu leytenantı Viktor İlyin idi.

Yadigar Sadıqlı

Meydan.tv