Qasım Süleymaninin yerinə gələn komandir kimdir?
İran bu ölkənin hərbi komandiri Qasım Süleymaninin ABŞ-ın pilotsuz təyyarəsi ilə hücumda öldürülməsinin əvvəzində “şiddətli qisas” olacağını vəd edib. Əgər qisas vədi varsa, onda bunu Süleymaninin uzun müddətli köməkçisi olmuş İsmayıl Qəni həyata keçirməli olacaq.
Çünki sui-qəsddən sonra cənab Qəni İranın elit Qüds qüvvələrinin yeni rəisi təyin edilib.
Qüds 1979-cu ildə İran İslam İnqilabından sonra ölkədə İslam sistemini qorumaq üçün qurulan İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (İİKK) xaricdəki qüvvələridir.
İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (İİKK) “Əl-Qüds” xüsusi bölümünün öldürülmüş rəhbəri Qasım Süleymaninin yerinə təyin edilmiş briqada generalı İsmayıl Qəni haqqında bilinənlər nələrdir?
“Biz hamımız müharibənin övladlarıyıq. Döyüş meydanında yoldaşıydıq, elə orda da dostlaşdıq” – Qəni İranın İRNA agentliyinə müsahibəsində Süleymaniylə münasibətləri haqqında belə deyib.
İranın ali dini rəhbəri Ayətulla Xamenei (İİKK birbaşa ona tabedir) “Əl-Qüds”ə Qəninin rəhbərlik edəcəyini açıqlayıb, onu İrana xidmət edən görkəmli komandirlərdən biri adlandırıb, deyib ki, bölüm Süleymaninin zamanındakı kimi güclü olacaq.
Qəni uzun müddət kölgədə olub, ara-sıra İran və Qərb mətbuatında onun haqqında qısa xəbərlər dərc edilib.
Qəninin molla rejiminə sonrakı xidməti bir milyon insanın ölümünə səbəb olan İran-İrak müharibəsində iştirakıyla bağlıdır. Həlak olanların bir çoxu İİKK-nın yüngül silahlanmış əsgərləriydi, Qəni isə onların komandiri olub.
“Könüllülər hamının öldüyünü görürdülər, amma biz onlara hücum əmri verəndə, tərəddüd etmirdilər”, – həmin müharibə haqqında Qəni sonralar belə demişdi.
63 yaşlı cənab Qəni 1957-ci ildə İranın şimal-şərqində ikinci ən sıx məskunlaşmış şəhər və şiə müsəlmanları üçün əhəmiyyətli ziyarət yeri olan Məşhəddə doğulub. O, 1980-ci ildə IRGC-yə üzv olub.
Süleymani kimi cənab Qəni də yeni İran hökumətinin qüvvələrinin tərkibində İraqın o zamankı prezidenti Səddam Hüseynə qarşı vuruşaraq 1980-1988-ci illərdə baş verən qanlı İran-İraq müharibəsinin veteranı adını alıb.
“O, müharibədə məşhurlaşmış komandirlərdən biridir”, – “Financial Times” Qəninin batalyonunda xidmət etmiş Məşhəd sakininə istinadən belə yazıb.
İran-İraq müharibəsindən sağ çıxmış Qəni o vaxt yeni yaradılmış “Əl-Qüds” bölümünə daxil olub, İİKK-nın əks-kəşfiyyat əməliyyatlarına rəhbərlik edib. “Times of Israel” ekspertlərə istinadən yazır ki, Süleymani əsasən İranın qərbindən, Qəni isə şərqindən (məsələn, Əfqanıstandan və Pakistandan) məsul olub. Ancaq İranın dövlət KİV-ləri onun fəaliyyəti haqqında heç bir məlumat verməyiblər.
“Financial Times” yazır ki, rəsmi Tehran Süleymaninin ölümünü bəyan etdiyi səviyyədə cavablandırsa, bunu məhz Qəni koordinasiya edəcək.
Qəzet həmçinin qeyd edir ki, Qəninin İranda xələfi qədər nüfuz sahibi ola biləcəyi hələ ki, sual altındadır. İran prezidenti Həsən Rohani ötən şənbə deyib ki, Süleymanini əvəz etmək “mümkün deyil, çünki o, sadəcə böyük əməliyyatlar həyata keçirə bilən hərbçi deyildi, o həm də siyasətçi və istedadlı strateq idi”.
Analitiklər isə IRGC-nin gücünün fərdlərə bağlı olmadığını qeyd edirlər.
2012-ci ildə ABŞ-ın Maliyyə Nazirliyi İran proksilərini maliyyələşdirməkdə günahlandırdığı Qəniyə qarşı sanksiya tətbiq edib. O vaxt irəli sürülən əsaslardan biri Nigeriyanın Laqos limanında ələ keçirilmiş silah yükü idi. İranlı yük sahibi 13 dəniz konteynerində şüşə yun və daş plitələr olduğunu göstərmiş, amma hakimiyyət təmsilçilərinin açdığı qutulardan “Katyuşa” raketləri, avtomat patronları və digər silahlar çıxmışdı.
2012-ci ildə Qənini ABŞ Dövlət Departamentinin o zamanki nümayəndəsi Viktoriya Nuland da tənqid etmişdi -Suriyadakı İran hərbçilərinin konfliktin genişlənməsinə mane olduğunu dediyi üçün:
“”Əl-Qüds” komandirinin müavini deyir ki, Bəşər Əsədin tərəfdarlarına təlim keçmələri və kömək etmələriylə qürur duyurlar. Ancaq bunun nə ilə nəticələndiyinə baxın”.
2015-ci ildə isə Qəni dolayı yolla təsdiq etmişdi ki, İran Fələstini İsraillə mübarizəsinə yardım üçün raket və digər silah növləriylə təmin edir:
“ABŞ və İsrail İranın hərbi gücüylə rəqabət aparmaq üçün çox kiçikdirlər. Bu güc əzilən Fələstin və Qəzza xalqı ilə birlikdə raketlər və digər silahlar şəklində özünü göstərir”.
Onun fəaliyyətindən az şey məlumdur, lakin Süleymaninin Qərbə fokuslandığı vaxt cənab Qəninin İraqın şərqdəki narkotik qaçaqçılığı və Əfqanıstanın Şimali Alyansına Taliban ilə mübarizədə kömək etmək kimi prioritetlərə diqqət yetirdiyi düşünülür.
İsmayıl Qəninin Qüds qüvvələrində gündən-günə daha çox inzibati rol oynadığı da deyilir.
Təşkilatdakı böyüklüyünün işarəsi olaraq, o, dünyada Qüds əməliyyatını maliyyələşdirdiyi üçün 2012-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatları tərəfindən sanksiyaya məruz qalıb.
Süleymani İran, İraq, Livan və Yəməndə aktiv rol oynayaraq İran dövlətinin Yaxın Şərqdəki təsirini artırmaq üçün çalışıb.
Cənab Qəninin vəzifəsi sələfi, İranda bir çoxları tərəfindən qəhrəman kimi qarşılanmış lider Ayətullah Xameneinin arxasında ölkənin ən güclü adamı olaraq görülən Süleymanini təqlid etməkdir.
O, Süleymaninin ölümündən sonra İran rəhbərliyindən gələn vədləri tez bir zamanda ictimaiyyətə çatdırıb.
“Uca Allah şəhid Süleymaninin qisasını alacağını vəd etdi. Əlbəttə, tədbirlər görüləcək” deyib.
“Bürokrat olan Qəninin sələfinin xarizmatik rəhbərliyini təqlid etməsini gözləmək çətindir”, Vaşinqtondakı Ərəb Körfəzi Dövlətləri İnstitutunun böyük işçisi Əli Alfoneh yazır.
“Deyilənə görə, Qəni Qüds qüvvələrinin institusional gücündən istifadə edəcək”, o bildirib.
“Qəni qaçaraq yerə çırpılacaq”, – İRGC ilə bağlı yazı müəllifi və Dəniz liseyi məktəbinin dosenti Afşan Ostovar bildirir.
O deyib ki, IRGC “bir çox analitikin hesabladığından daha az sayda fərdə güvənir”.
“Süleymaninin ölümünün təsirləri olacaq, ancaq intiqam planından başqa İranın regional şəbəkəsi və ya əməliyyatlarında gözə çarpan dəyişiklik olmayacaq”.
BBC.com
