Orta Asiya Çin ilə əlaqələri gücləndirir, çünki Xi Jinping “davamlı” dostluğu təbliq edir
Mərkəzi Asiya liderləri Cümə axşamı Çinin Xian şəhərində ÇXR sədri Xi Jinping ilə fərdi görüşlər keçirmək, uzunmüddətli dostluq öhdəliklərini gücləndirmək və Pekin ilə regional razılığa yol açmaq üçün toplaşdılar. Bu ikitərəfli görüşlər Cümə günü qrup toplantısı üçün zəmin yaratdı və Si Jinping-in “vacib” bir çıxış edəcəyi altı liderin hamısının ilk üz-üzə görüşünü qeyd etdi. Bundan əlavə, liderlər mühüm siyasi sənəd imzalayacaqlar.
Xi ‘ an, Çini Qərb sivilizasiyaları ilə birləşdirən qədim İpək Yolu üzərində bir mərkəz olaraq şəhərin tarixi əhəmiyyətini vurğulayan zirvəni reklam edən pankartlar, reklam lövhələri və hətta taksi nişanları taxdı.
Çin Mərkəzi Asiya ölkələri ilə iqtisadi və siyasi qarşılıqlı fəaliyyətini aktivləşdirir, Rusiya isə qalan resurslarını Ukraynadakı münaqişəyə yönəldir. Bəzi Orta Asiya dövlətləri Moskvaya qarşı getdikcə daha aqressiv olurlar, məsələn, Qazaxıstanın Ukraynanın şərqindəki Rusiya tərəfindən idarə olunan bölgələri tanımaqdan imtina etməsi və Tacikistanın Kremldən artan hörmət tələbi.
Xi ‘ an ‘ a gələn ilk lider, Çinin Orta Asiyadakı ən böyük ticarət ortağı olan Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev idi. Çərşənbə günü keçirilən görüş zamanı Xi Jinping Tokayevi səmimi salamladı və 70 illik yubileyi münasibətilə təbriklərini çatdırdı. Tokayev ikitərəfli münasibətlərin möhkəmləndirilməsi, regional və beynəlxalq təhlükəsizlik və əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinin ümumi məqsədini ifadə edib. Görüşlərindən sonra Xi Jinping və Tokayev birlikdə “davamlı dostluq” qurduqlarını və həm firavanlığı, həm də problemləri bölüşmək öhdəliyini elan etdilər. Onlar həmçinin Çin – Mərkəzi Asiya qaz kəmərinin Qazaxıstan seqmentinin təhlükəsiz və sabit işləməsini təmin etmək, həmçinin neft və uran sektorlarında əməkdaşlığı dərinləşdirmək barədə razılığa gəliblər.
Sammit çərçivəsində Çinin Dövlət Enerji şirkəti Sinopec və Qazaxıstanın “Kaymunayqaz” şirkəti Qərbi Qazaxıstanın Atriau regionunda polietilen istehsalı layihəsinə potensial investisiyalar üçün ilkin şərtlərə nail olublar.
Rusiya prezidenti Vladimir Putin prezident Tokayevlə telefonla danışaraq, ölkələri arasında güclü əlaqələri təsdiqləyib. Ancaq Rusiya “Çin plus Orta Asiya” formatında iştirak etmədi.
Qazaxıstanın əməkdaşlığa yanaşması digər ikitərəfli görüşlərin tonunu müəyyənləşdirdi və Qırğızıstan Prezidenti Sadır Caparov ticarət, iqtisadi və investisiya əlaqələrinin möhkəmlənməsinə can atdığını bildirdi. Ötən il Çin və Mərkəzi Asiya arasında ikitərəfli ticarət dövriyyəsi rekord həddə-70 milyard dollara çatıb, Qazaxıstan isə 31 milyard dollar göstərici ilə liderlik edib. Çin Qida və enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün iqtisadi əlaqələri dərinləşdirməyə çalışır. Qazaxıstandan sonra Qırğızıstanın ticarət dövriyyəsi 15,5 milyard dollar, ardınca Türkmənistan 11,2 milyard dollar, Özbəkistan 9,8 milyard dollar və Tacikistan 2 milyard dollar təşkil edib.
Asiya İnkişaf Bankının baş iqtisadçısı Albert Park, ticarət maneələrini azaltmaq, ticarət standartlarını uyğunlaşdırmaq və ticarəti genişləndirmək üçün hökumət rəsmiləri arasında dialoqu təşviq etməklə Çin və Orta Asiya arasında inteqrasiya səylərini dəstəklədiklərini söylədi.
Xi Jinping-in sammitdə Mərkəzi Asiya ilə həmrəylik nümayişi, Pekinin beynəlxalq münasibətlərdə “iqtisadi məcburiyyəti” ilə bağlı müzakirələrin gözlənildiyi Yaponiyada “böyük yeddilik” (G7) liderlərinin görüşü ilə üst-üstə düşdü.
